20+1

20+1 نکته نسبتا کلیدی برای طراحی اعلان های مذهبی

انجام کار با نیت خالص و رعایت ادب و آداب دینی

در روند تولید و خلق آثار هنر دینی، چنانچه تمامی مراحل کار، از پیش تولید و طرح های مقدماتی (اتود) تا اجرای نهایی، به قصد قربت و با نیت خالص و همراه با ادب و آداب معنوی، از جمله با وضو بودن، انجام شود در برکات مادی و معنوی کار تاثیر خواهد داشت. هنرمندی که در این عرصه کار می کند باید به آداب و ادب کار، نیز با وضو بودن و توجه قلبی به موضوع و ذکر کلام های نورانی و شعارهای مقدس (خصوصا ذکر صلوات)، عنایت داشته باشد. البته بهتر است اهل ایمان و هنرمندان مسلمان، دائم الوضو و دائم الصلوات باشند؛ چه در زمان طراحی آثار هنری خود و چه در اوقات دیگر.

حضرت علامه حسن زاده آملی در کتاب «صراط سلوک» سفارش می کنند که: «بدان که وضو نور است و تداوم آن، باعث ارتقا به عالم قدس خواهد شد، بدان که این دستور با برکت، نزد بزرگان علم و عمل تجربه شده است و، پس ای سالک کوی یار، بر تو لازم است که اولا؛ همیشه آن را نجام دهی و ثانیا همت عالی داشته باشی و پس از نماز، از خدای – تبارک و تعالی – آنچه را که باقی و جاودانه است بخواهی و از او به جز او را نخواهی.»

آمده است: «اگر کسی بی وضو در طلب حاجت خود برود و نیازش برآورده نشود، جز خویشتن، کسی را سرزنش نکند» (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 17، ص 281). صلوات فرستادن به پیامبر عظیم الشان اسلام حضرت محمد مصطفی در مراحل طراحی و اجرای کار، خیرات و برکات زیادی دارد؛ اگر چه سلام و تهنیت بر آن وجود نازنین و اهل بین بزرگوارش در تمامی اوقات، توصیه شده است.

1 – توجه هر چه بیشتر به مبانی و مبادی سواد بصری

گرافیک مذهبی را شاید گرافیک آیینی دانست و اساسا آن را شاخه ای از هنرهای آیینی برشمرد، برخی اعتقاد دارند که عمدتا گرافیک مذهبی در مفهوم و نه در ساختار و قالب، خود را نشان می دهد.

هر چه هست، نباید فراموش کرد که در این حوزه، توجه به مبانی سواد بصری و علم ارتباطات دیداری اهمیت ویژه ای دارد.

چه بسیار مفاهیم خوب که در ساختار سست و ضعیف، به مخاطب ارائه شوند و تاثیر کمی دارند.

توجه هر چه بیشتر به زیباشناسی کار و رعایت مبانی و مبادی سواد بصری و مبانی هنرهی تجسمی (غربی یا شرقی) و استفاده هر چه صحیح تر از عناصر و کیفیات و تمهیدات تجسمی، می تواند بر شکل نهایی اثر (پوستر و بیلبور و بنر پس زمینه در دور و سایر اقلام گرافیکی در حوزه ارتباط تصویری) و در نتیجه میزان تاثیر آن بر مخاطب و ماندگاری آن تاثیر مستقیم بگذارد.

2 – آشناسازی و آشنازدایی

استفاده از نشانه های تصویری «آشنا» که در خاطرات فرهگی مخاطبین حضور دارد از یک سو و توجه به مقوله «آشنازدایی» خلاقانه در ارتباط با آنها از سوی دیگر، در طراحی پوسترهای مذهبی بسیار مهم است.

3 – طرح های آماده دیگران

سعی شود تا آنجا که ممکن است از طرح های دیگران که ممکن است در کتاب ها و مجلات و سایت ها و سایر محمل های نشر در دسترس باشند استفاده نشود.

به حق مالکیت مادی و معنوی آثار دیگران (ایرانی و غیر ایرانی، مسلمان و غیرمسلمان) احترام گذاشته شود. ضمن آن رجوع طراحان مختلف به تصاویر آماده دیگران، می تواند به تکرار ناخوشایند یک طرح در میان تعدادی طرح منجر شود.

4 – پرهیز از مخدوش کردن طرح های دیگران

در صورت استافده از طرح های آماده و آثار دیگران، سعی شود:

الف: منبع تصویر اصلی در جایی (در گوشه ای) از اعلام (پوستر) ذکر شود.

ب_ دستکاری و مخدوش کردن تصاویر انتخابی و جرح و تعدیل تحمیلی و افزودن و کاستن به آن پرهیز شود. 

5 – ارائه طرح های تازه، و ابداع طرح ها و نقش مایه های جدید

تلاش برای ابداع ایده های تازه و همچنین طراحی و اجرای طرح ها و نقش مایه های بدیع و تازه از اولین وظایف هنرمندان مسلمان فعال در حوزه هنرهای تجسمی است. البته یادمان باشد که نوآوری در هنر، همیشه و الزامان به معنی ابداع چیز تازه ای که هیچگونه سابقه دیداری و فرهنگی ندارد، نیست. در بستر فرهنگ معنوی، کاوش عالمانه در سنت های هنری و تداوم آنها، خود امری زاینده و فیاض است. سنت های هنری صحیح، تحول بطنی و مستمری دارند؛ چنانچه اگر درخت تناوری بر آسمان بوسه می زند، آرام و آهسته و مستمر، در خاک ریشه دوانده است.

البته باید یادآوری شود که فرم ها هستند که نقش مایه ها را می سازند. باید جنبه های بیانی و نمادین فرم ها را با دقت و با رویکردی روانشناسانه و جامعه شناسانه در نظر گرفت. فرم می تواند بر معنا و مفهوم پیام تاثیر مستقیم بگذارد. آیا نباید فرقی میان آگهی و اعلان «یک سوگواری عزاداری» و «یک مجلس جشن و سرور» قائل بود و همانقدر که در معنا غور می شود به فرم هایی که می توانند بار آن معنا را به خوبی به دوش بکشند و آن را به کامل ترین و بهتری وجه انتقال دهند، اهمیت داد؟

6 – بهره بردن از هنرهی سنتی ایرانی – اسلامی و استفاده از هنرهای بومی و قومی

با توجه به غنا و تنوع هنرهای پدیدار آمده در فرهنگ و تمدن اسلامی، تلاش شود از تمامی قابلیت ها و توان بصری و بیانی آنها به نحوی صحیح استفاده شود.

همچنین با توجه غنا و تنوع هنرهای بومی و قومی مختلف ایران اسلامی، می تواند – و شایسته است – که از عناصر تصویری و تمهیدات بصری هنرهای هر منطقه، در طراحی اعلام های مذهبی استفاده شود

7 – استفاده از حداقل تعداد نوع حروف

باید سعی شود برای ایجاد فضای بصری – و خوانشی – مناسب تر، در یک اثر به طور همزمان از کمترین – ترجیحا یک یا حداکثر دو – نوع از حروف (قلم / فونت) استفاده شود. هماهنگی میان عناصر نوشتاری از جهت نوع حروفی که انتخاب و استفاده می شود، بسیار ضروری است.

به نظر می رسد یکی از مشکلات بیشتر اعلان های طراحی شده در مناسبت های مذهبی، تنوع بیش از حد (و یا درست تر گفته شود: تکثر و تشتت) انواع حروف به طور همزان در یک ترکیب بندی است.

کم بودن تعداد قلم ها (فونت ها) بهتر از تنوع زیاد آن هاست؛ در این صورت، طراح راحت تر می تواند بین نوشته های موجود در کار هماهنگی بیشتر و روان تری برقرار کند و این برای بیننده نیز ملموس تر و گیراتر است. عدم وجود این هماهنگی، می تواند به کار طراح بسیار لطمه بزند.

8 – استفاده از حروف مناسب

ضروری است که متناسب با محتوای اعلان (و در نظر گرفتن مسائلی نظیر موضوع مورد نظر همچون مراسم عزاداری یا برنامه های میلاد و مولوی)، نوع حروف مناسب برای آن در نظر گرفته شود؛ مثلا برخی از حروف اساسا کاربرد بیشتری در تبلیغات تجاری و صنعتی دارند (که احتمالا کاربرد آن در اعلان های فرهنگی و مذهبی، جایز نیست و یا باید با تمهیدات خاصی آنها را به کار گرفت) و یا بیان بصری برخی از انواع حروف، پر صلابت و خشن، و یا نرم و لطیف است که باید متناسب با موضوع از آنها استفاده کرد. انتخاب فونت یا قلم مناسب با موضوع پوستر، باید با دقت کافی صورت گیرد.

9 – استفاده بیانی، نمادین و بصری رنگ ها

از آنجا که رنگ می تواند هم جنبه «بیانی» داشته باشد و هم از جنبه «نمادین» مورد استفاده قرار گیرد و یا اساسا به عنوان قرارداد و نشانه تلقی شود، در حوزه هنرهای دیداری مذهبی، رنگ یکی از مهم ترین عناصر تاثیر گذار در میزان شدت یا ضعف انتقال پیام محسوب می شود.

پوستر باید جذاب باشد تا بتواند قابلیت جلب توجه مخاطب و بیننده را داشته باشد. یکی از مهم ترین (یا به اعتقاد برخی: شاید مهم ترین) عامل جذابیت در پوستر، رنگ است.

طراح پوستر در حیطه موضوع مورد نظر و متناسب با پیامی که باید انتقال یابد، باید از رنگ های جذاب و تاثیرگذار استفاده کند.

10 – جلوگیری از شلوغی صفحه و پرهیز از پراکندگی عناصر تصویری و نوشتاری

همانگی میان اجزای درون کادر، از ارکان اصلی طراحی یک اعلان است. توجه به هر چه بیشتر به مبانی و مبادی سواد بصری خصوصا تقسیم فضای کار به بخش های منفی و مثبت، و ایجاد خلوتی و فضای مناسب برای بهتر دیده شدن موضوعات و عناصر اصلی، تصویری و پراکندگی آنها در در سطح صفحه پرهیز کرد.

پراکندگی عناصر تصویری و نوشتاری در اعلتن، خوانش بصری و نوشتاری آن و در نتیجه عدم انتقال صحیح، صریح و زیبای پیام اصلی آن می شود و به نوعی برای مخاطب سردرگمی ایجاد می کند. باید به عدم پراکندگی فرم ها و عناصر پوستر به نحوی که طرح واحدی را تداعی کنند، توجه کافی مبذول گردد.

برخی از طراحان ترجیح می دهند از تصاویر زیاد استفاده کنند، که حتی گاهی باعث تخریب تخیل و تصور ذهنی آنها نسبت به آنچه در مورد طرح نهایی پوستر شده و مهم تر از ان مشکلاتی را در ارتباط پوستر با مخاطبین ایجاد می کند.

برخی دیگر سعی می کنند از سطوح خالی و خلوت و فضاهای باز زیاد برای ایجاد یک محیط تاثیرگذار استفاده کرده و مطلب را در یک قسمت محدود متمرکز کنند.

سادگی مقوله ای است که در اغلب محصولات گرافیک جهت سرعت بخشیدن به درک مفهوم استفاده می شود. بسیار از طراحان باتجربه، در پوستر نیز سادگی را با استفاده و اعمال «خساست» در استفاده از فرم و رنگ ایجاد می کنند. پرهیز از سادگی، سبب بروز انواع شلوغی و گنگی و پیچیدگی در پوستر می شود.

11 – مرتبه بندی عناصر نوشتاری / حروف گذاری و چیدمان مناسب عنوان های فرعی و اصلی

پوستر را باید با ارائه قسمتی از اطلاعات ضروری و مهم شروع کرد و به دنبال آن، اطلاعاتی که به نسبت از درجه اهمیت پایین تری هستند را قرار داد. قرار دادن اطلاعات با این ترتیب باعث می شود چشم بیننده هر قسمت را پس از دیگری دنبال کند تا به انتهای مطالب برسد. مرتبه بندی (پلان بندی) نوشته ها جهت خوانش (از «مهم ترین» به «کم اهمیت ترین» مطلب) از طریق کوچکی و بزرگی، نازک و ضخیم بودن، رنگ بندی، تیرگی و روشنی، و یا هر گونه تمهیدات بصری دیگر در اعلان بسیار اهمیت دارد. چیدمان عناصر نوشتاری در کادر ئوستر باید به نحوی باشد که موضوع و پیام اصلی پوستر لطمه نخورد و چه بسا آن را تقویت کند.

12 – توجه کافی به ویراش و تایپ

اگر چه طراح گرافیک مسئولیتی در ویرایش متن اعلان ندارد اما از آنجا که در اعلان های مذهبی نقش طراح بسیار پررنگ است، لذا وجود هر گونه غلظ نوشتاری (املایی، ادبی و تایپی) و عدم توجه کافی به فاصله ها و نیم فاصله های و نظایر اینها می تواند از هیبت و صلابت و زیبایی کار کاسته و حتی واکنش منفی برخی مخاطبان را به دنبال داشته باشد و هر گونه خطا را متوجه طراح بدانند.

تایپ متن و انتقال و جابجایی آن در نرم افرازهای مورد استفاده (و یا تایپ مستقیم آنها در برنامه های مورد استفاده) باید با دقت فراوان صورت گیرد تا از بروز هر گونه اشتباه جلوگیری شود. در متن های عربی (آیات و روایات و اشعار و ..) و توجه به اعراب گذاری واژه ها، دقت سفارش دهنده اعلان، طراح و همچنین فرد دیگری که احتمالا کنترل و تایید نهایی را بر عهده خواهد داشت، بسیار مهم است که البته، همچنان تاکید بر طراح گرافیک است.

ضمن آنکه یکی از موارد مهم دیگر در خصوص متن های یک اعلان، برین (کات کردن) مطلب بر اساس «زیبایی شناسی»، علائم نگارشی و «نشانه گذاری» های ویرایشی و البته «مفهوم» است، که باید به آن دقت و توجه کافی شود.

13 – پرهیز از بهم ریختگی حروف

از بهم ریخنگی حروف که موجب ناخوانی متن و یا ایجاد اشکال در سرعت خوانش و در نتیجه سرعت و سهولت انتقال پیام دارد، باید پرهیز کرد. طراحی و تنظیم نوشتار و نشانه نوشته های احتمالی یک اعلان مذهبی باید به نحوی باشد که ضمن زیبایی و نوآوری، از ایجاد هر گونه سکته خوانشی جلوگیری کرده و به سهولت و زیبایی دیده و خوانده شود.

در مواردی دیده شده که تلاش به اصطلاح تایپوگرافیکی هنرمند به مخدوش شدن متن و ناخوانایی آن و در نتیجه عدم انتقال صحیح و صریح آن، و یا موجب تغییر و برداشتی دیگر شده است.

14 – استفاده از کنتراست ها

استفاده از کنتراست ها (کنتراست های تیرگی و روشنی، سطح رنگی، کوچکی و بزرگی عناصر، شلوغی و خلوتی و ...) می تواند به گرافیک کار، سرعت انتقال سریع تر موضوع، تاثیرگذتری بیشتر، ایجاد تمایز با اعلان ها و تبلیغات بصری احتمالی همزمان، و ماندگاری اعلان مورد نظر در ذهن بیننده کمک کند.

15 – توجه به حاشیه مناسب در اعلان

توجه به امکانات و قابلیت ها و محدودیت های چاپ مورد استفاده (چاپ دستی و سیلک و غیره، افست، دیجیتال و ...) و نشر الکترونیک در فضای مجازی یا در تابلوهای الکترونیکی شهری یا مانیتورهای اماکن و فضاهای بسته، باید به هنگام طراحی، مورد توجه جدی طراح قرار بگیرد.

17 – پرهیز از عناصر ریزنقش

از استفاده تصاویر و مایه ها و خصوصا حروف در قد و قواره کوچک و ریز که از فاصله تعریف شده برای اعلان (فاصله و میدان خوانش) دیده نمی شوند و یا مشکلاتی در دیده شان و خوانش ایجاد می کنند باید پرهیز نمود. توجه به حداقل فاصله و میدان خوانش برای اعلان (در شکل پوستر متعارف، بیلبورد و انواع تابلوهای شهری، بنرهای پس زمینه در دکور و غیره، و نظایر اینها) از اهمیت بالایی برخوردار است.

18 – حساسیت در استفاده از فیلترهای نرم افزارها

تا آنجا که ممکن است باید از فیلترهای نرم افزارها (نظیر فتوشاپ) و اساسا هر آنچه در حوزه نرم افزارهای در دسترس همگان، احتیاط شود سعی گردد یا از آنها اصلا استفاده نشده و بر خلاقیت های تصویری و هنرمندانه تاکید شود و یا کمتر مورد استفاده قرار گرفته و همان مقدار کم نیز با ظرافت خلاقانه آمیخته شود.

19 – اجرای مناسب در پوستر و توجه به کیفیت تصاویر

اجرای مناسب در طراح یپوستر بدین معناست که طرح نهایی عاری از ضعف و اختلال در اجرا بوده و ایده پوستر به نحو شایسته اجرا شده باشد.

بعد از عامل ایده و خلاقیت ویژه، مهم ترین فاکتور در موفقیت یک پوستر، اجرای مناسب (حرفه ای و قدرتمند) است. حتی برخی معتقدند که یک پوستر که ایده ندارد اما دارای اجرای مناسب و حرفه ای است می تواند به مراتب بهتر از پوستری باشد که ایده ای مناسب و خلاق دارد ،اما اجرای آن ضعیف و فاقد دقت و خلاقیت فنی و اجرای است.

بنابراین طراح گرفایک می بایست با انواع تکنیک ها و نرم افزارهای مختلف اجرایی آشنا (و بلکه در مواردی؛ مسلط) باشد، توجه به کیفیت تصاویر احتمالی انتخاب شده د راعلان (از حیث کنتراست تیرگی و روشنی، رنگ، ترام و پیکسل و ...) و یا کیفیت تصاویر احتمالی انتخاب شده در اعلان، بسیتر اهمیت دارد خصوصا که برخی از اوقات پوسترها در قطع بزرگ منتشر شده و یا برای استفاده در فضاهای شهری به صورت تابلوهای بزرگ چاپ می شوند.

خاطرمان باشد که این تصاویر بر ذهن و دل و اندیشه مخاطبین تاثیرات مختلفی دارد.

20 – عدم استفاده از عناصر تصویری و نوشتاری نامناسب

از انتخاب یا طراحی و تنظیم هر گونه تصویر (و نوشتاری) که ممکن است یا اختلافات مذهبی را در جوامع اسلامی دامن زده و یا وهن فرهنگ شیعه تلقی شود باید به شدت پرهیز نمود.

استفاده شعاری و شورانگیز بدون پشتوانه فرهنگی و عقل کافی از برخی تصاویر و یا ساخت و طراحی تصاویر تازه بدون در نظر گرفتن ملاحظات کلان و جزیی فرهنگ آسمانی شیعه، خسارات سخت و گاه جبران ناپذیری را برای عالم تشیع و جوامع شیعی بر جای می گذارد و خوراک تبلیغی برای معاندین فراهم می کند.

مصطفی گودرزی

منبع: کتاب عاشورا به روایت عشق